Giriş

Kamuoyunda sosyal medya düzenlemesi olarak ifade edilen, 5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (“Değişiklik Kanunu”) 31.07.2020 tarih ve 31202 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Değişiklik Kanunu gerekçesinde Anayasa Mahkemesi’nin 28/01/2020 tarihli ve 2014/5376 sayılı Kararına atıf yapılarak devletlerle birlikte sosyal ağ platformlarının da yasadışı içeriklerle mücadelede sorumluluk üstlenmesine yönelik yükümlülükler getirilmesine ihtiyaç bulunduğu belirtilmiştir. Almanya’daki NetzDG ve Fransa’daki  Avia Yasası düzenlemelerine benzer düzenlemelerin getirilmesinin amaçlandığı Değişiklik Kanunu ile birlikte “sosyal ağ sağlayıcı” tanımlaması yapılarak, internet kullanıcılarının kişisel başvurularında veya kamu kurumlarının bildirimlerinde yaşanan zorlukların aşılması için sosyal ağ sağlayıcılarla muhataplık ilişkisi kurulması amaçlanmıştır.

Bu kapsamda Değişiklik Kanunu ile

1. Sosyal ağ sağlayıcı tanımlaması,
2. Yer veya erişim sağlayıcılarına 5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun (“Kanun”) kapsamında verilen idari para cezalarının, elektronik posta veya diğer iletişim araçlarıyla bildirilebilmesi,
3. Bildirimde bulunmayan veya 5651 sayılı Kanun kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmeyen yer sağlayıcıları hakkında uygulanacak cezalarda artış,
4. Suç oluşturan ve kişilik haklarını ihlale uğratan kısmi içeriğin çıkarılmasının mümkün olduğu durumlarda erişimin engellenmesi kararı yerine içeriğin çıkarılması kararının da verilebilmesi,
5. Türkiye’den günlük erişimi bir milyondan fazla olan yurt dışı kaynaklı sosyal ağ sağlayıcılarının Türkiye’de temsilci belirlemesi ve buna aykırılıklara karşı beş kademeli idari yaptırım,
6. Verilerin Türkiye’de tutulması
7. Yer sağlayıcılarına karşı hakkı ihlal edildiğini düşünen kişiler tarafından yapılacak başvurular,
8. Türkiye’den günlük erişimi bir milyondan fazla olan yurt dışı kaynaklı sosyal ağ sağlayıcılarının dönemsel rapor hazırlama yükümlülüğü gibi önemli yenilikler öngörmektedir.

Değişiklik Kanunu ile Getirilen Düzenlemeler

A. Sosyal Ağ Sağlayıcı Tanımı

5651 Sayılı Kanun’un 2. Maddesine eklenen hüküm ile birlikte Sosyal Ağ Sağlaycı’nın tanımı yapılmıştır. Buna göre sosyal ağ sağlayıcı, “sosyal etkileşim amacıyla kullanıcıların internet ortamında metin, görüntü, ses, konum gibi içerikleri oluşturmalarına, görüntülemelerine veya paylaşmalarına imkan sağlayan gerçek ve tüzel kişiler” şeklinde ifade edilmiştir.

5651 Sayılı Kanun’da, içerik, yer ve erişim sağlayıcılarının tanımı mevcuttur. Buna göre (i) internet ortamı üzerinden kullanıcılara sunulan her türlü bilgi veya veriyi üreten, değiştiren ve sağlayan gerçek veya tüzel kişiler içerik sağlayıcı, (ii) hizmet ve içerikleri barındıran sistemleri sağlayan veya işleten gerçek veya tüzel kişiler yer sağlayıcı ve (iii) kullanıcılarına internet ortamına erişim olanağı sağlayan her türlü gerçek veya tüzel kişiler ise erişim sağlayıcı olarak ifade edilmiştir. Bunun karşısında Değişiklik Kanunu gerekçesinde de belirtildiği üzere gelişen teknoloji ve sosyal ağların kullanımındaki yaygınlaşma sonucunda 5651 Sayılı Kanun’da yer alan tanımlar, sosyal platformların dinamizmini takip etmekte yetersiz kalmıştır. Öyle ki We Are Social’ın Digital 2020 raporuna göre, dünya nüfusunun %55’ine tekabül eden 7.75 milyar kişinin %49’u, yani 3.80 milyar kişi, sosyal medyayı aktif bir şekilde kullanmaktadır.[1] Ankara Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Şafak Ertan Çomaklı’nın adı geçen rapor ile, Hootsuite ve Statista verilerinden derlediği bilgilerle hazırlanan rapora göre, Türkiye’de 52 milyon aktif sosyal medya, 59 milyon 300 bin de internet kullanıcısı bulunmaktadır.

Bu ihtiyacın karşısında Değişiklik Kanunu ile birlikte hukuk sistemimizde artık sosyal ağ sağlayıcılarının tanımı yapılmıştır. Dünya ve Türkiye’de kullanımı oldukça yaygın olan Facebook, Twitter, Instagram, LinkedIn, Snapchat ve TikTok gibi başat uygulamalar bu tanım dahilinde olacak ve aşağıda detaylarıyla açıkladığımız yükümlülüklere tabi olacaklardır.

B. İdari Para Cezalarında “Kolay” Tebligat Usulü

İnternet aktörlerinin çoğunlukla yurtdışında bulunması ve olağan iletişim süreçlerinin de elektronik posta ve benzeri dijital iletişim araçlarıyla yapılması değerlendirildiğinde,  2014 yılında yapılan düzenleme ile mevzuatımıza girmiş olan internet sayfalarındaki iletişim araçları, alan adı, IP adresi ve benzeri kaynaklarla elde edilen bilgiler üzerinden elektronik posta veya diğer iletişim araçları ile bildirim yapılabileceğine dair düzenlemeyle paralel olarak benzer usullerle yapılacak idari para cezalarının bildiriminin de geçerliği olacağı ve 11/2/1959 tarihli ve 7201 sayılı Tebligat Kanuna göre tebligat hükmünde olacağı hüküm altına alınmıştır.

Buna göre, uygulanacak idari para cezaları yurtdışında bulunan muhataplara, internet sayfalarındaki iletişim araçları, alan adı, IP adresi ve benzeri kaynaklarla elde edilen bilgiler üzerinden elektronik posta veya diğer iletişim araçları ile bildirilebilecektir.

C. Bildirim Yükümlülüğüne Uymayan Yer Sağlayıcılarına Uygulanacak Cezada Artış

5651 Sayılı Kanun’un 2. Maddesinde yer sağlayıcıları “hizmet ve içerikleri barındıran sistemleri sağlayan veya işleten gerçek veya tüzel kişiler” olarak tanımlanmıştır. Bu tanımı somutlaştırmak gerekirse, web barındırma (hosting) hizmetleri ve kullanıcıların içerik üretebildikleri siteleri yayınlayan ve bu hizmeti sunan kişiler yer sağlayıcı olarak ifade edilmektedir. Diğer yandan bildirimde bulunmayan yer sağlayıcılar on bin Türk Lirasından yüz bin Türk Lirasına kadar idari para cezası verileceği hüküm altına alınmıştır. Değişiklik Kanunu ile birlikte bu ceza bir milyon Türk Lirasından on milyon Türk Lirasına şeklinde değiştirilmiştir.

Bu değişiklik ile bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen yer sağlayıcılara uygulanacak idari para cezasının arttırılarak, caydırıcılığın sağlanması öngörülmektedir.

Bu kapsamda artan idari para cezalarına maruz kalmak istemeyen Değişiklik Kanunu’nun ana odak noktası olan sosyal medya platformları, yer sağlayıcı statüleriyle bildirimde bulunmaları gerekecektir.

D. İçeriğin Çıkarılması, Erişimin Engellenmesi ve Unutulma Hakkı

Değişiklik Kanunu ile birlikte konusu suç teşkil eden ya da kişilik haklarını ihlale uğratan kısmi içeriğin çıkarılmasının mümkün olduğu durumlarda, ilgili platforma komple erişimin engellenmesi yerine suç oluşturan içeriğin çıkarılması kararının verilebilmesi düzenlenmiştir. Ayrıca içeriğin çıkarılması kararları, erişim sağlayıcılar tarafından değil içerik ve yer sağlayıcılar tarafından yerine getirilebileceğinden bu kararların içerik ve yer sağlayıcılara gönderilmesine yönelik düzenleme yapılmıştır.

Değişiklik Kanunu ile Kanun’un 9. Maddesine eklenen yeni düzenleme doğrutlusunda internet ortamında kişilik hakları ihlal edilenlerin talep etmesi durumunda, sulh ceza hakimi tarafından kişilik haklarını ihlal edici nitelikte olan içerikler ve başvurucunun adı ile ihlale konu içeriğin ilişkilendirilmemesi sağlanabilecektir. Bu kapsamda Kararda, Birlik tarafından hangi arama motorlarına bildirim yapılacağı gösterilecektir. Diğer bir ifadeyle kişilik haklarını ihlale uğratan içerikler için sadece içeriğin çıkarılması ya da erişimin engellenmesi yoluna gidilmeyecek, Google, Bing ya da Yandex gibi arama motorları listelemesinde ilgili içeriğin yer almaması sağlanacaktır. Bu kapsamda unutulma hakkının daha etkin bir şekilde tesis edilebileceğini söylemek yerinde olacaktır.

Bu kararları yerine getirmeyen sosyal ağ sağlayıcılar hakkında tesis edilecek idari para cezaları bir milyon Türk Lirası, adli para cezaları ise elli bin gün olarak uygulanacaktır.

Diğer yandan hukuka aykırılığı hakim ya da mahkeme kararı ile tespit edilen içeriğin sosyal ağ sağlayıcıya bildirilmesi durumunda, bildirime rağmen 24 saat içinde içeriği çıkarmayan veya erişimi engellemeyen sosyal ağ sağlayıcı, doğan zararların da tazmin edilmesinden sorumlu olacaktır. Bu zararın tazmini için sosyal ağ sağlayıcının sorumluluğuna gidilmesi veya içerik sağlayıcıya dava açılması şartı aranmayacaktır. Bu kapsamda hukuka aykırılığı tespit edilen içeriklere ilişkin yükümlülüğünü yerine getirmeyen sosyal ağ sağlayıcının da sorumlu tutulması öngörülmektedir.

E. Türkiye’de Temsilci Bulundurma Zorunluluğu ve 5 Kademeli İdari Yaptırım

Değişiklik Kanunu ile getirilen en kapsamlı yenilik şüphesiz ki temsilcilik müessesesidir. Türkiye’den günlük erişimi bir milyondan fazla olan yurt dışı kaynaklı sosyal ağ sağlayıcıları, 5651 Sayılı Kanun kapsamında yapılacak başvuruların cevaplandırması ve diğer yükümlülüklerin yerine getirilmesini temin etmek için yetkili en az bir kişiyi Türkiye’de temsilci olarak belirlemek ve bu kişinin iletişim bilgilerine kolayca görülebilecek ve doğrudan erişilebilecek şekilde internet sitesinde yer vermek zorunda olacaktır. Aynı şekilde bu temsilcinin kimlik ve iletişim bilgileri Bilgi Teknolojileri Kurumu’na bildirilecektir.

Türkiye’de temsilcilik bulundurma ve bildirme yükümlülüğünü yerine getirmeyen sosyal ağ sağlayıcılarına Bilgi Teknolojileri Kurumu tarafından bildirimde bulunulacak ve akabinde beş kademeli yaptırım uygulanacaktır;

1. 10 Milyon Türk Lirası: Bildirimden itibaren otuz gün içerisinde temsilci bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde 10 milyon Türk Lirası idari para cezası uygulanacaktır.
2. 30 Milyon Türk Lirası: Verilen idari para cezasının tebliğinden itibaren otuz gün içerisinde bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde ek olarak 30 milyon Türk Lirası idari para cezası uygulanacaktır.
3. Reklam Yasağı: İkinci kez verilen idari para cezasının tebliğinden itibaren otuz gün içerisinde bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde Türkiye’de vergi mükellefi olan gerçek ve tüzel kişilerin ilgili sosyal ağ sağlayıcıya yeni reklam vermesinin, buna ilişkin sözleşme kurulmasının ve para transferinin yasaklanması tedbirleri uygulanacaktır.
4. Bant Genişliğinde %50 Oranında Daraltma: Reklam yasağı kararının verildiği tarihten üç ay içerisinde bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde internet trafiği bant genişliğinin yüzde elli oranda daraltılması için Bilgi Teknolojileri Kurumu Başkanı tarafından sulh ceza hakimliğine başvurulabilecektir.
5. Bant Genişliğinde %90 Oranına Kadar Daraltma: Bant genişliğinde yüzde elli oranında daraltma kararının uygulanmasından itibaren otuz gün içerisinde bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde sosyal ağ sağlayıcının internet bant genişliğinin yüzde doksan oranına kadar daraltılması için Bilgi Teknolojileri Kurumu Başkanı tarafından sulh ceza hakimliğine başvurulabilecek ve hakim ikinci başvuru üzerine vereceği kararında, yüzde elliden düşük olmamak kaydıyla, sunulan hizmetin niteliğini de dikkate alarak daha düşük bir oran belirleyebilecektir.

Erişim sağlayıcıları ilgili kararların kendilerine bildirilmesinin akabinde derhal ve en geç dört saat içerisinde kararların gereğini yerine getirecektir.

Sosyal ağ sağlayıcıları tarafından temsilci belirleme ve bildirme yükümlülüğünün yerine getirilmesi halinde; verilen idari para cezalarının dörtte biri tahsil edilecek, reklam yasağı kaldırılacak ve hakim kararları kendiliğinden hükümsüz kalacaktır. İnternet bant genişliğine yapılan müdahalenin sona erdirilmesi için erişim sağlayıcılara Bilgi Teknolojileri Kurumu tarafından bildirim yapılacaktır.

F. Verilerin Türkiye’de Tutulması

Türkiye’den günlük erişimi bir milyondan fazla olan yurt içi veya yurt dışı kaynaklı sosyal ağ sağlayıcıları, Türkiye’deki kullanıcıların verilerini Türkiye’de barındırma yönünde gerekli tedbirleri alacaktır.

G. Kişilik Hakkı İhlali Başvuruları

Türkiye’den günlük erişimi bir milyondan fazla olan yurt içi veya yurt dışı kaynaklı sosyal ağ sağlayıcıları, kişilik haklarının ihlali ve özel hayatın gizliliği kapsamında haklarının ihlal edildiğini düşününler tarafından yapılacak başvurulara, başvurudan itibaren en geç 48 saat içerisinde olumlu ya da olumsuz cevap vermekle yükümlü olup, olumsuz cevaplar gerekçeli olarak verilecektir.

Değişiklik Kanunu’nun Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdiği 31.07.2020 tarihinden itibaren sosyal ağ sağlayıcılar kişilik hakkı ihlali başvurularına yönelik sistem ve altyapı çalışmalarını tamamlamak için üç aylık süreyi haizdir.

Bu yükümlülüğü yerine getirmeyen sosyal ağ sağlayıcılarına beş milyon Türk Lirası idari para cezası uygulanacaktır.

H. Dönemsel Raporlama

Türkiye’den günlük erişimi bir milyondan fazla olan yurt içi veya yurt dışı kaynaklı sosyal ağ sağlayıcıları, kendilerine bildirilen içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararlarının uygulanmasına ve kişilik hakkı ihlal edildiğini düşünen kişilerin başvurularına ilişkin istatiksel ve kategorik bilgileri içeren Türkçe hazırlanmış raporları altı aylık dönemlerle Bilgi Teknolojileri Kurumuna bildirecek, kişilik hakkı ihlal edildiğini düşünen kişilerin başvurularına ilişkin rapor, anonimleştirilerek sosyal ağ sağlayıcılarının internet sitelerinde yayınlanacaktır.

İlk dönemsel rapor 2021 yılı Ocak ayında Bilgi Teknolojileri Kurumuna bildirilecek ve internet sitelerinde yayınlanacaktır.

Bu yükümlülüğü yerine getirmeyen sosyal ağ sağlayıcılarına on milyon Türk Lirası idari para cezası uygulanacaktır.

[1] Bkz. https://wearesocial.com/digital-2020 (Erişim Tarihi: 21.07.2020)