I. GİRİŞ

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (“Banka” veya “TCMB”) tarafından hazırlanan Ödeme Hizmetlerinde TR Karekodun Üretilmesi ve Kullanılması Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) 21.08.2020 tarihli ve 31220 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Yönetmelik ile birlikte aynı zamanda TR Karekod İlke ve Kuralları (“Teknik Doküman”) da yayımlanmıştır. Bu bilgi notumuz ile Yönetmelik tarafından getirilen düzenlemeler ile birlikte Karekod ve TR Karekod’un ne olduğunu, getirilen ilke ve kuralların neler içerdiğini ve uyum sürecini inceleyeceğiz.

II. GENEL HATLARIYLA KAREKOD

QR Code olarak da bilinen Karekod,  tarama usulü ile ödeme işlemlerinde kullanılmak üzere oluşturulan; alfa numerik verileri, karakterleri ve simgeleri depolayan, bakana göre sol alt köşede, sol üst köşede ve sağ üst köşede üç kare desen işaretleyiciden oluşan ve kare siyah-beyaz noktalar ya da pikseller şeklinde siyah ve beyaz modüllere sahip olan iki boyutlu kod olarak tanımlanmıştır. Karekod, bir ödeme işleminde taraflardan birinin kimlik, hesap ve kart bilgileri gibi ödeme işleminin gerçekleşmesi için gerekli bilgileri sağlama alanına sahiptir. Ödeme işleminin gerçekleşmesi sırasında karekod, işlemin taraflarından biri tarafından gösterilir ve diğeri tarafından taranır.^[1] Somutlaştırmak gerekirse, karekod örnekleri aşağıdaki gibidir;

 III- TR KAREKOD

TCMB tarafından yayımlanan 2020-52 sayılı basın duyurusunda “TR Karekod” olarak isimlendirilen ulusal karekod ilke ve kuralları ile ülkemizde perakende ödemelerde karekod kullanımının artması, ödemelerin daha kolay, verimli ve güvenli bir şekilde başlatılması ve nihayetinde daha az nakit kullanımı hedefinin desteklenmesinin amaçlandığı belirtilmiştir.[1] Bunun sonucunda 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (“Kanun”) kapsamında olan ödeme hizmetlerinden olan ve karekod kullanılarak yapılacak ödemelerde TR Karekod’un kullanılması gerekecektir. İşbu bilgi notumuza konu Yönetmelik ve TR Karekod Teknik Dokümanı;

1. TR Karekod ile yapılacak ödemeler,
2. TR Karekod üretimi ve Karekod Üretici Kodu,
3. Teknik İlke ve Kurallar Rehberi,
4. Karekod Yönlendirme Sistemi Ulusal Üye İşyeri Kayıt Sistemi,
5. Taraflar, yetki ve sorumlulukları
6. Yabancılık unsuru içeren işlemler gibi önemli düzenlemeler içermektedir.

 

1- TR Karekod ile yapılacak ödemeler ve türleri

Yönetmeliğin 4. Maddesi uyarınca Kanun çerçevesinde ödeme hizmeti kapsamına giren ve karekod kullanılarak yapılan her ödeme işleminde, TR Karekod kullanılacaktır. Kanun’un 12. Maddesi uyarınca mobil ödemeler, fatura ödemeleri, çevrimiçi ödemeler ve fiziksel POS ödemeleri gibi aşağıdaki hususlar ödeme hizmeti kapsamındadır;

• Ödeme hesabına para yatırılması ve ödeme hesabından para çekilmesine imkan veren hizmetler de dahil olmak üzere ödeme hesabının işletilmesi için gerekli tüm işlemler,
• Ödeme hizmeti kullanıcısının ödeme hizmet sağlayıcısı nezdinde bulunan ödeme hesabındaki fonun aktarımını içeren, bir defaya mahsus olanlar da dahil doğrudan borçlandırma işlemi, ödeme kartı ya da benzeri bir araçla yapılan ödeme işlemleri ile düzenli ödeme emri dahil para transferi,
• Ödeme aracının ihracı veya kabulü,
• Para havalesi,
• Gönderen tarafından ödeme işleminin yapılmasına ilişkin onayın bir bilişim veya elektronik haberleşme cihazı aracılığıyla verildiği ve ödemenin ödeme hizmet kullanıcısı ile mal veya hizmet sağlayana arasında sadece aracı olarak faaliyet gösteren bir bilişim veya elektronik haberleşme işletimcisine yapıldığı ödeme işlemi,
• Fatura ödemelerine aracılık edilmesine yönelik hizmetler,
• Ödeme hizmeti kullanıcısının isteği üzerine başka bir ödeme hizmeti sağlayıcısında bulunan ödeme hesabıyla ilgili sunulan ödeme emri başlatma hizmeti,
• Ödeme hizmeti kullanıcısının onayının alınması koşuluyla, ödeme hizmeti kullanıcısının ödeme hizmeti sağlayıcıları nezdinde bulunan bir veya daha fazla ödeme hesabına ilişkin konsolide edilmiş bilgilerin çevrim içi platformlarda sunulması hizmeti,
• Ödemeler alanında toplam büyüklük veya etki açısından Banka’ca belirlenecek seviyeye ulaşan diğer işlem ve hizmetler.

Banka, yukarıda sayılan TR Karekod kullanılarak gerçekleştirilebilecek ödeme işlemlerine üst sınır getirebilecektir. Bunun yanında Banka, ödeme hizmet sağlayıcıları, TR Karekod işlemlerinin gerçekleştirildiği sistem işleticileri, işyerleri, dış hizmet sağlayıcıları gibi faaliyetleri karekod ile ödeme yapılmasıyla ilgili taraflardan gerekli bilgi ve belgeleri istemeye ve ihtiyaç halinde yerinde inceleme yapmaya yetkilidir.

Teknik Doküman uyarınca karekod sınıfları tekrar kullanılabilirliğine göre ve kullanım modellerine göre incelenmektedir.

E-ticaret, mağaza içi fiziksel ödemeler, kurum/fatura ödemeleri gibi çok çeşitli ödeme hizmetlerini destekleyen karekodlar, içerik değişkenliği ve tekrar kullanılabilirliklerine göre (i) statik karekod ve (ii) dinamik karekod olarak iki sınıfa ayrılmaktadır.

• Statik karekod; Statik karekod olarak ifade edilen karekod tipleri, içeriği sabit olan birden fazla işlemde kullanılabilen karekodlar olarak tanımlanmıştır. Bu kapsamda genelde küçük işletme ve satıcılar (simitçi, çiçekçi, büfe vb.) tarafından kullanımı tercih edilen statik karekodların, işyeri tarafından bir karekod üreticisinden temin edilmekte olduğu ve içeriğinde temel olarak işyerinin hesap bilgilerinin yer aldığı belirtilmiştir. Müşteri, alışverişlerinde bu karekodu mobil uygulamaları aracılığı ile tarayacak, karekod içerisinde yer alan işleme ait bilgileri görüntüleyecek ve ödeme işlemini başlatacaktır.
• Dinamik karekod; Dinamik karekodların ise, kullanılacak işleme özel olarak üretilmekte ve tek kullanımlık olduğu ifade edilmiştir. Bu amaçla, dinamik karekodlar kendisine özel bir tekil referans bilgisi içermekte olup tercihen statik karekodda yer alan işyeri bilgilerine ek olarak ödemeye özel bilgiler (tutar, fatura numarası, vb.) de dinamik karekod içerisinde yer alabilecektir.

Kullanım yöntemlerine göre olan ayrımda ise (i) işyeri tarafından sunulan karekod, (ii) müşteri tarafından sunulan karekod ve (iii) kişiden kişiye sunulan karekod olarak üçlü bir ayrım mevcuttur.

• İşyeri tarafından sunulan karekod; İşyeri tarafından sunulan karekod modeli, işyerinde oluşturulan karekodu müşterinin uygulaması (ödeme hizmet sağlayıcının uygulaması veya üçüncü taraf uygulama) aracılığı ile taraması ve ödeme işlemini başlatması esasına dayanmaktadır. Niteliğine göre uzun karekod ve kısa karekod olarak ikili alt ayrım mevcuttur.
• Müşteri tarafından sunulan karekod; Müşteri tarafından sunulan karekod kullanım modelin, ödemeyi yapacak olan müşterinin, uygulamasında bulunan karekod oluşturma seçeneği ile karekodu göstermesi ve bu karekodun işyerinin karekod okuyucusu tarafından taranması ile ödeme sürecinin başlamasıdır. Oluşturulan karekod, müşterinin seçtiği hesap veya karta ait bilgileri veya bu bilgileri adresleyecek göstergeleri içerecektir. Karekod aracılığı ile veri transferi, müşterinin cihazından işyerinin cihazına doğru olduğundan, karekod içerisinde işyerine ait herhangi bir bilgi bulunmayacaktır.
• Kişiden kişiye sunulan karekod; Kişiden kişiye sunulan karekod, kişiden kişiye ödeme işlemlerinde, ödemenin alıcısına ait hesap bilgilerinin ödemenin göndericisine aktarılması amacıyla ödemenin alıcısı tarafından sunulan bir karekod modeli olduğu belirtilmiştir. Ödemeyi alacak olan tarafın, uygulamasında bulunan karekod oluşturma seçeneği ile ödemenin yapılacağı hesabına ilişkin bilgileri içeren karekokdu oluşturarak göstermesi ve bu karekodun gönderici tarafından taranması ile ödeme süreci başlayacaktır. Oluşturulan karekod, ödemenin alıcısının seçtiği karta ait bilgileri, hesap bilgileri veya hesap bilgisini adresleyecek göstergeleri içermektedir. Karekod aracılığı ile veri transferi, ödemenin alıcısının cihazından ödemenin göndericisinin cihazına doğru olduğundan, karekod içerisinde ödemenin göndericisine ait herhangi bir bilgi bulunmayacaktır.

 2- TR Karekod üretimi ve Karekod Üretici Kodu

TR Karekod, TR Karekod üretebilmek için gerekli olan Karekod Üretici Koduna sahip olan ödeme hizmet sağlayıcısı ve Banka tarafından uygun görülen ödeme sistemi işleticisi tarafından, bahsi geçen TR Karekod İlke ve Kuralları’na uygun olarak üretilecektir. Ödeme hizmet sağlayıcı, TR Karekod üretimi konusunda dışarıdan hizmet alabilecektir. Karekod Üretici Kodu, ödeme hizmet sağlayıcısının ve Banka tarafından uygun görülen ödeme sistemi işleticisinin talebi üzerine Bankalararası Kart Merkezi (“BKM”) tarafından belirlenecek ve İnternet sitesinde duyurulacaktır.

3- Teknik İlke ve Kurallar Rehberi

TR Karekod kullanılarak belirli bir ödeme sistemi aracılığıyla gerçekleştirilecek işlemlere ilişkin iş akışlarını da içeren Teknik İlke ve Kurallar Rehberi, ilgili sistem işleticisinin başvurusu üzerine Banka tarafından belirlenecek ve Banka, ödemeler alanının gelişimi içing erekli görmesi durumunda, belirli bir ödeme hizmet türü için de TR Karekod kullanılarak gerçekleştirilecek işlemlere ilişkin iş akışlarını içeren Teknik İlke ve Kurallar Reehberini hazırlamaya yetkili olacaktır..

4- Karekod Yönlendirme Sistemi ve Ulusal Üye İşyeri Kayıt Sistemi

TR Karekod ile gerçekleşecek ödeme hizmetlerine ilişkin süreçlerde gerekli olması durumunda karekodun ve içeriğinde yer alan bilgilerin, ödeme hizmet sağlayıcıları arasında transferini sağlamak üzere BKM tarafından Karekod Yönlendirme Sistemi’nin kurulacağı ve işletileceği belirtilmiştir. Bunun sonucunda ödeme hizmet sağlayıcıların Karekod Üretici Kodunu BKM’den temin edecek ve Karekod Yönlendirme Sisteminin işletim kuralları, katılım şartları ve maliyet prensibine göre ücretlendirme esasları ve bunlara ilişkin her türlü usul ve esaslar Banka tarafından belirlenecek ve internet sitesinde ilan edilecektir.

Aynı zamanda TR Karekod ile yapılan ödeme işlemlerine ilişkin süreçlerin kolaylaştırılması ve ödemeler alanında dolandırıcılık ve kötü niyetli kullanım faaliyetlerinin önlenmesi amacıyla, BKM nezdinde elektronik ödeme kabul eden işyerleri ile bilgilerin tutulduğu Ulusal Üye İşyeri Kayıt Sistemi kurulacaktır.

5- Taraflar, yetki ve sorumlulukları

Teknik Doküman ile karekod ile gerçekleşecek ödeme işleminin muhtemel tarafları belirtilmiştir. Buna göre;

• Ödemeler için kullanılacak karekod üreticileri,
• Üretilmiş karekodların kabulünü yapacak işyerleri ve müşteriler – ödeme hizmet kullanıcıları,
• Kabulcü ödeme hizmet sağlayıcıları,
• Karekod kullanarak yapılan ödemelerin gerçekleştirilebilmesi için ödeme hizmet sağlayıcılarının arasında fon transferi yapan ödeme sistemleri,
• Karekod temelli ödeme kabul uygulamalarını/sistemlerini kuran üçüncü taraf hizmet sağlayıcılarının ödeme işlemlerinin muhtemele tarafları olduğu belirtilmiştir.

Bunun yanında Yönetmelik ile (i) ödeme hizmet sağlayıcısının ve (ii) işyerinin yetki ve sorumlulukları belirlenmiştir.

(i) Ödeme hizmet sağlayıcısının yetki ve sorumlulukları aşağıdaki gibidir;

• Teknik Doküman’a uygun bir şekilde karekod oluşturulmasını sağlamak ve TR Karekod ile yapılacak ödemelerin güvenli ve sorunsuz bir şekilde gerçekleştirilmesi için gerekli önlemleri almak,
• Banka tarafından getirilebilecek ödeme işlemlerine ilişkin üst sınırı geçmemek kaydıyla, TR Karekod kullanılarak yapılacak ödeme işlemleri için üst sınır getirebilmek,
• TR Karekodun üretilmesi esnasında mümkün olduğu ölçüde karekod kalitesinin ve okunabilirliğinin yüksek olmasına özen göstermek ve karekod bütünlüğünün korunmasını sağlamak,
• TR Karekod ile yapılacak ödemelerde karekodda yer alan bilgiler ile uyumlu şekilde gerçekleştirilmek ve ödeme işlemi gerçekleştirilirken karekodda yer alan bilgilerin bütünlüğünün korunmasını sağlamak,
• Statik karekod kullanılarak yapılacak ödeme işlemlerinde karekodun fiziksel güvenliği ve okunabilirliğinin korunması amacıyla ihtiyaç duyulan tedbirlerin alınması için gerekli özeni göstermek ve işyeri tarafından gerekli tedbirlerin alınmasına ilişkin olarak çerçeve sözleşmede gerekli hükümler yer vermek,
• Karekod üretimi için dış hizmet alması halinde gerçekleşen ödeme işleminin mahiyetine göre ödeme hizmet sağlayıcısının tabi olduğu mevzuatta dış hizmet kullanımı ile ilgili yer alan hükümlere uymak ve
• Ödeme işleminin gerçekleşmesi arından alıcının ödeme hizmet sağlayıcısı alıcıya, gönderenin ödeme hizmet sağlayıcısı gönderene işlemin gerçekleştiğine dair telefon, kısa mesaj ya da uygulama gibi uygun yöntemlerle en kısa sürede bilgi vermek.

(ii) İşyerinin sorumlulukları aşağıdaki gibidir;

• Banka tarafından belirlenecek gösterim şeklinde uygun bir biçimde karekod ile ödeme yapılabileceğine ilişkin ödeme hizmet kullanıcılarını bilgilendirmek,
• TR Karekod işlemlerinin, karekodda yer alan bilgiler ile uyumlu bir şekilde gerçekleştirilmesi ve ödeme işlemi yapılırken karekodda yer alan bilgilerin bütünlüğünün korunması konusunda gerekli özeni göstermek ve
• Statik kod kullanılarak yapılan ödeme işlemlerinde karekodun fiziksel güvenliği ve okunabilirliğinin korunması amacıyla gerekli tedbirleri almak.

 

6- Yabancılık unsuru içeren işlemler

Yabancı ülke mevzuatına göre ihraç edilen ödeme araçları kullanılarak yurt içinde yapılan, işlemin taraflarından birinin yurt dışında yerleşik olduğu ve ödeme işlemi için yurt dışında yerleşik bir ödeme hizmet sağlayıcısının altyapısından yararlanılan karekodlu ödeme işlemleri için TR Karekod kullanılması zorunlu olmayacaktır.

IV. UYUM SÜRECİ

Yönetmelik geçiş hükümlerinde yer alan düzenlemelere göre uyum sürecinin takvimi aşağıdaki gibidir;

Taraf	Uyum Kapsamı	Süre
Karekodla ödeme imkanı sağlayan ödeme hizmet sağlayıcıları	Karekod ve ilgili altyapının Yönetmelik, Teknik Doküman ve Teknik İlke ve Kurallar Rehberi	31.12.2021
İşyerleri	Teknik Doküman’da yer alan dinamik karekod yönetimi kullanılarak ödeme yapılmasına olanak sağlayan altyapı	31.12.2021
Ödeme hizmet sağlayıcıları ve işyerleri	Farklı cihaz ve uygulamalar kullanılması durumunda, kullanılan ilave cihaz ve uygulama sahiplerinin Teknik Dokümanda yer alan işyeri tarafından sunulan karekod yöntemi kullanılarak ödeme yapılmasına olanak sağlayan altyapı	31.12.2021

 

Bu süreler, Banka tarafından bir yılı geçmeyecek şekilde uzatılabilecektir.

V. SONUÇ

Daha önce 7192 sayılı Kanun ile 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’da köklü değişiklikler yapılmıştı. Bu değişiklik ile birlikte Avrupa Birliği Ödeme Hizmetleri Direktifi (PSD2)[2]’ye benzer düzenlemeler getirilmişti. Bunlardan en önemlisi ise Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurumu’nun ödeme hizmetleri ve elektronik paralara ilişkin yetkisinin, TCMB’ye devredilmesiydi.

Devredilen yetki kapsamında TCMB tarafından yayımlanan bu Yönetmelik, tüketicilerin günlük hayatının finansal teknolojiler ile entegrasyonu başta olmak üzere finansal teknolojilerin yerlileşmesi için önemli bir adım olmuştur.

Bunun yanında TCMB tarafından çıkartılacak Teknik İlke ve Kural Rehberi ile, Yönetmeliğin 11. Maddesi tahtında uygulamayı düzenlemek ve yönlendirmek için yayımlamaya yetkili olduğu tebliğ, genelge ve talimatların takip edilmesi ve TR Karekod’un pratiğe yayılmasıyla birlikte ikincil düzenlemelerin bir bütün halinde değerlendirilmesi yerinde olacaktır.

[1] TCMB Türkiye Karekod İlke ve Kuralları Hakkında Basın Duyurusu (2020-52) bkz. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/tr/tcmb+tr/main+menu/duyurular/basin/2020/duy2020-52

[2] Payment Services Directive – PSD2